६ भदौ, बिहीबार । सन्तानविहीन र चल–अचल कुनै पनि सम्पत्ति नभएकालाई बुढेसकालमा सहारा दिने स्थानका रूपमा चिनिन्छ, पशुपतिस्थित वृद्धाश्रम । तर, त्यहाँको यथार्थ अर्कै छ । सम्पत्ति र सन्तान भएका जेष्ठ नागरिक समेत साहारा खोज्दै बुढेसकालमा त्यही पुग्ने गरेका छन् । छोराछोरीले घरमा राम्रो व्यवहार नगरेकाले उनीहरूका लागि बुढेसकालको बास वृद्धाश्रम बन्न पुगेको हो । वृद्धाश्रममै बसे पनि बेला–बेला आफूलाई भेट्न आउने गरेको वृद्धाश्रममा बस्दै आएकी एकजना महिलाले बताइन् । उनका अनुसार सहरमै गतिलो घर भएका र राम्रै कमाइ गर्नेले कर्तव्य बिर्सेर बाबु–आमालाई वृद्धाश्रममा छाड्ने गर्छन् । तर, केहीका बाबु–आमा भने सहमतिमा वृद्धाश्रम पुग्ने गरेका पनि रहेछन् ।

वृद्धाश्रममा भेट्न आउँदा आफ्नै छोराछोरीले पनि असली परिचय दिँदैनन् । टाढाका आफन्त वा आफूले चिनेको मान्छेलाई भेटन आएको भन्दै वृद्धाश्रमका कर्मचारीलाई ढाँट्ने गरेका छन् । कतिपयका छोराछोरी आर्थिक रूपमा सम्पन्न छन् महँगो गाडी चढेर भेटन आउछन् तर मेरा बाबुआमा हुन् भन्दै घर फर्काउने कुरा गर्दैनन् । आफ्ना सन्तान फर्किएपछि वृद्धवृद्धाले साथीसँग ‘मेरो छोरा/छोरी वा नाति/नातिनि हो’ भनेर चिनाउँछन् । वृद्धाश्रममा नियमित भेट्न आउने सन्तानका बाबु–आमाले समेत आफूलाई छाड्नु सन्तानको रहरभन्दा पनि बाध्यता भएको बताउने गर्छन् ।

वृद्धाश्रममा आश्रय लिएका जेष्ठ नागरिकलाई दाताले समय–समयमा नगद र विभिन्न किसिमका जिन्सी सहयोग गर्छन् । सन्तान भएकाले जम्मा भएको नगद वा जिन्सी सन्तानलाई दिएर पठाउँछन् । तुलनात्मक रूपमा पुरुषलेभन्दा महिलाले जिन्सी सामान बढी पाउँछन् । कतिपय महिलाले छोरी÷बुहारीलाई वर्षभरलाई पुग्दो कपडा यहीँबाट पठाउने गरेका छन् । एक कर्मचारी भन्छन्, ‘कतिका लागि त वृद्धाश्रम पनि कमाउने ठाउँ भएको छ ।’ अघिल्ला वर्षहरूमा कतिपय जेष्ठ नागरिकलाई सन्तानसँग फर्काएको उदाहरण भएको वृद्धाश्रममा कार्यालय प्रमुख रामशरण थापाले बताए । उनका अनुसार पहिले सन्तान नभएको भन्दै साहारा लिन आए पनि पछि सन्तानको पत्तो लागेपछि उनीहरुलाई फर्काइएको छ ।

कतिपयका सन्तान आफैँ आएर आमा–बाबु फर्काउन चाहन्छन् । उनले भने–‘आमा–बाबु त्याहाँ छन् भन्ने थाहा नभएका सन्तान कुनै माध्यमबाट थाहा पाएपछि खोज्दै लिन आएका पनि छन् ।’ कतिपय जेष्ठ नागरिकको छोराले घरबाट निकाले पनि छोरीलाई पत्तो नहुने रहेछ । कतिपय छोरीले थाहा पाएपछि खोज्दै आएका घटना कर्मचारी सुनाउँछन् । ‘अघिल्लो वर्ष पनि त्यसरी नै दुईजना छोरीहरू आएर आमा फर्काएर लगेका थिए’, उनीहरूले भने । महिला, बालबालिका तथा समाज कल्याण मन्त्रालयले पठाएपछि राखिने हुनाले जेष्ठ नागरिकको सम्पति वा सन्तानका बारेमा खोजी नगरिने थापाले बताए । गाबिसको सिफारिस मन्त्रालयसम्म पुगेपछि नै मन्त्रालयले उनीहरूलाई वृद्धाश्रम पठाउने गरेको राजधानी दैनिकमा खबर छ ।

वृद्धाश्रममा आश्रय लिएका मध्ये कोही पनि जेष्ठ नागरिकले आफ्नो परिवार भएको नबताउने उनले बताए । उनले भने, ‘यहाँ कार्यरत कर्मचारीलाई सबैले सन्तान नभएको नै बताउँछन् ।’ उनीहरूले नबताए पनि व्यवहारका आधारमा सम्पत्ति भएका वा नभएका हुन भन्ने छुट्टाउन सकिने उनले बताए । तुलनात्मक रूपमा सम्पत्ति भएकाहरू बढी सुविधाको खोजी गर्छन् । उनीहरूले खाने, सुत्नेलगायतका कुरा स्तरीय माग्ने हुनाले कर्मचारीले उनीहरुले ढाँटे पनि थाहा पाउने गर्छन् । १९३८ मा स्थापना भएको वृद्धाश्रममा अहिले २ सय ३० जनाले आश्रय लिइरहेका छन् । झन्डै १ सयजना पुरुष छन् भने १ सय ३० जना महिला छन् । वार्षिक रूपमा २० देखि ३० जनासम्मको मृत्यु हुने र त्यति नै संख्यामा नयाँ आउने हुँदा संख्यामा त्यति घटबढ हुँदैन । सबै जिल्लाका भए पनि भौगोलिक निकटताका कारण भक्तपुर, काभ्रे, सिन्धुपाल्चोकलगायत जिल्लाका बढि छन् । यहाँ बसेका मध्ये कतिपय जेष्ठ नागरिकको सम्पत्ति शून्य नै छ ।